عسل همواره يكي محبوب‌ترين خوراكي‌هاي آشپزي و در عين حال داروي تسكين بسياري از بيماري‌ها بوده است. در سرتاسر كره خاكي نياكان ما از مزاياي عسل به خوبي آگاه بودند. نخستين كاربردهاي شناخته شده عسل در درمان‌هاي دارويي به حدود ۴۰۰۰ سال پيش بر روي لوحه‌هاي سنگي بر جاي مانده از اقوام سومري باز مي‌گردد.
عسل تقريبا حدود ۳۰٪ از درمان‌هاي دارويي سومريان را در بر مي‌گرفت. در هند، عسل يكي از مهمترين عناصر طب كهن و سنتي هندوها يعني سيدها و آيوروداست. در مصر باستان كاربرد آن براي درمان بيماري‌هاي پوستي و چشمي، و همچنين به عنوان مرهمي طبيعي بر روي زخم‌ها و سوختگي‌ها استفاده مي‌شد. فرهنگ‌هاي ديگر نيز از عسل براي اهداف دارويي گوناگون بهره مي‌برند.
امروزه عسل كانون توجه بسياري از تحقيقات علميِ جوامع پزشكي قرار گرفته تا تصورات نياكان ما را در ارتباط با كاربردهاي فراوان عسل بررسي و اثبات نمايند. بيائيد با هم نگاهي به اين موارد بياندازيم.
عسل و فوايد آن بر سلامت
-
عسل براي خون شما مفيد است.
عسل تاثيرات مختلفي بر روي بدن دارد و اين امر بستگي به نوع مصرف شما دارد. اگر عسل را با آب ولرم مخلوط كرده و بنوشيد، تاثيرات بسيار مفيدي بر روي تعداد گلبول‌هاي قرمز موجود در خون دارد. گلبول‌هاي قرمز خون مسئول انتقال اكسيژن موجود در خون به بخش‌هاي مختلف بدن هستند. عسل محلول در آب ولرم ميزان هموگلوبين‌هاي خون را افزايش مي‌دهد، هموگلوبين‌هايي كه مانع كم‌خوني مي‌شوند.
كم‌خوني ناشي از فقر آهن هنگامي بروز ميكند كه ميزان آهن موجود در برنامه غذايي يا جذب آن كافي نيست و ظرفيت انتقال اكسيژن موجود در خون به كمتر از حد معمول كاهش يابد. كم‌شدن ظرفيت اكسيژن‌رساني منجر به خستگي مفرط، تنگي نفس و گاهي افسردگي و مشكلات ديگر مي‌شود. عسل با ايجاد ظرفيت براي انتقال اكسيژن خون، اين قبيل مشكلات را خنثي ميكند.
اكسيژن كافي در خون حقيقتا مهم است زيرا تعيين كننده سطح سلامت بدن است و سهولت بازسازي سلول‌هاي بدن در گرو ميزان اكسيژن موجود در خون است. تحقيقات اوليه در اين زمينه نشان از تاثيرات مثبت عسل روي بيماري فشار خون يا فشار خون بالاست. به طور سنتي، عسل را براي كاهش تاثيرات منفي افت فشار خون يا فشار خون پايين مصرف مي‌كردند.
همچنين شواهدي مقدماتي دال بر اينكه عسل مانع از كم شدن تعداد گلبول‌هاي سفيد خون در بيماراني كه متحمل شيمي‌درماني هستند وجود دارد. در آزمايشي كه بر روي تعداد محدودي از بيمارانِ متحمل شيمي‌درماني كه با خطر كمبود گلبول‌هاي سفيد خون مواجه بودند صورت پذيرفت، مشخص شد كه در ۴۰٪ از آنها بعد از مصرف روزانه ۲ قاشق چاي‌خوري عسل در طي دوره شيمي‌درماني خطرعود كمبود گلبول سفيد خون از بين رفته است.
-
عسل سالم‌تر از شكر است.
در ارتباط با تاثيرات منفي شكر سفيد بر روي بدن سخن فراوان است. عسل جايگزيني فوق‌العاده براي شكر است كه هم شيرين و هم سالم است. گرچه ساختار شيميايي عسل حاوي قندهاي ساده مي‌باشد اما اين ساختار كاملا متفاوت از تركيبات شكر سفيد است.عسل حدود ۳۰٪ گلوكز و ۴۰٪ فراكتوز يعني دو عنصر تك‌‌قندي يا قند ساده، با ۲۰٪ قندهاي پيچيده دارد. عسل همچنين حاوي دكسترين و فيبر نشاسته مي‌باشد. اين تركيب به تعديل ميزان قند خون كمك شاياني ميكند.
-
عسل براي افرادي كه يوگا انجام مي‌دهند، مفيد است.
مصرف عسل تركيبات شيميايي خونِ افرادي كه به تمرينات يوگا مبادرت مي‌ورزند را متعادل مي‌سازد و مصرف عسل اكيدا به آنها توصيه مي‌شود. مصرف مرتب عسل انرژي بيشتري به سيستم شيميايي بدن مي‌بخشد. در صورتي كه مقداري عسل را در آب ولرم حل كنيد و صبح‌ها پيش از شروع حركات يوگا ميل كنيد، عملكرد سيستم شيميايي بدن را تقويت ميكند.
-
عسل از خواص ضدباكتريايي و ضدعفوني كنندگي برخوردار است.
مصرف عسل موجب تشديد خواص داروهاي ضدباكتريايي، تقويت عملكرد پادتن‌ها و ايستادگي در برابر فعاليت‌هاي ميكروبي مضر مي‌شود. مطالعات متعددي در زمينه تاثيرات عسل در درمان زخم‌ها صورت پذيرفته است. يكي از اين مطالعات نشان داد كه خاصيت دارويي عسل زخم را دستخوش فرايند پاكسازي ويژه‌اي ميكند، يعني باكتري‌هاي موجود در زخم شركت‌كنندگان را به طور كامل از بين مي‌برد. در مطالعه‌اي ديگر روند درمان جراحات و زخم پاي ۵۹ نفر از شركت كنندگان كه ۸۰٪ آنها به درمان‌هاي متعارف پاسخ مثبت نشان نداده بودند، با استفاده از عسل خام از سر گرفته شد. زخم‌هاي تمام بيماران به استثناي زخم‌هاي يك بيمار بهبود يافتند. علاوه بر اين، زخم‌هاي عفوني بعد از يك هفته عسل درماني استريل شدند.
در ، يكي از مزاياي استفاده از عسل، درمان عفونت‌هاي دستگاه تنفسي است. مصرف روزانه عسل مشكلاتي از قبيل تنگي نفس و خلط بيش از حد گلو را برطرف ميكند.
همچنين تحقيقات باليني اثبات ميكند كه عسل طبي، عوامل بيماري‌زايي كه ناقل آن غذا‌ها هستند را از بين مي‌برد از جمله اين بيماري‌ها مي‌توان به باكتري روده و تيفوئيد اشاره كرد. همچنين اثبات شده كه عسل مقاومت باكتريايي را در هم مي‌شكند تا بدن در برابر آنتي‌بيوتيك‌ها ايستادگي نكند. محققان دريافتند كه عسل در درمان عفونت‌هاي حاد ناشي از زخم‌هاي باز و عفونت‌هاي ناشي از خاك تاثيرات مثبتي نشان مي‌دهد.
عسل به طرق مختلف به مبارزه با عفونت‌ها پرداخته و شرايط را براي افزايش مقاومت عوامل بيماري‌زا دشوار ميكند. آنتي‌بيوتيك‌ها، عموما باكتري‌هاي در حال رشد را هدف گرفته، به آنها اين شانس را مي‌دهند تا دست از مقاومت بردارند. همچنين مشخص شده عسل آنچه تعامل باكتريايي خوانده مي‌شود را در هم گسيخته و همين امر موجب كاهشِ شدت خاصيت بيماري‌زايي باكتري‌ها شده و براي آنتي‌بيوتيك‌ها مجال تاثيرگذاري فراهم مي‌آورد.
-
عسل خوراكي انرژي‌زاست.
يكي از مهمترين كاربردهاي عسل در طب سنتي انرژي‌زايي بي‌درنگ آن است. همان‌طور كه در بالا ذكر شد، عسل حاوي انواع مختلفي از مولكول‌هاي قند و به طور خاص گلوكز و فراكتوز مي‌باشد. به هرحال، بر خلاف شكر سفيد كه فراكتوز و گلوكز تركيب مي‌شوند و قند را مي‌سازند و فرايند هضم آنها نيز مراحل بيشتري را طي ميكند، در عسل اين دو مولكول شكر از يكديگر جدا هستند. بدين ترتيب، گلوكز نقش منبع انرژي‌زا را بر عهده دارد.
انجمن ملي عسل ايالات متحده اكيدا مصرف عسل را توصيه ميكند زيرا عسل حاوي مقادير كمي از انواع مختلف ويتامين‌ها و مواد معدني مي‌باشد. فهرستي از اين مواد شامل: نياسين، ريبوفلاوين، اسيد پانتوتنيك، كلسيم، مس، آهن، منيزيم، منگنز، فسفر، پتاسيم و روي مي‌شود.
-
عسل به هضم غذا كمك ميكند
عسل موجب كاهش يبوست، نفخ و گاز معده مي‌شود و از اينكه مليني ملايم است از آن سپاسگزاريم. همچنين عسل سرشار از يا باكتري‌هاي مفيد از قبيل bifido bacteria و lactobacilli است كه در هضم غذا، تقويت سيستم ايمني بدن و كاهش آلرژي موثرند. عسل را جايگزين شكر مصرفي خود نمائيد تا تاثيرات مواد سمي توليد شده توسط قارچ‌ها در روده را كاهش دهيد .
-
عسل با عفونت‌هاي پوست سر و انواع عفونت‌هاي جلدي مبارزه ميكند.
همچنين عسل فوايد بيشماري براي سلامت پوست سر و بدن دارد. در يك تحقيق مختصر كه بر روي ۳۰ بيمار به بررسي تاثير عسل در درمان چربي نابهنجار پوست و شوره سر پرداخت، از شركت‌كنندگان درخواست شد تا عسل خام رقيق را هر يك روز در ميان با ملايمت بر روي نقطه‌اي كه ناهنجاري پوستي قرار دارد به مدت ۲ تا ۳ دقيقه بمالند.
عسل بايد پيش از شستن به مدت ۳ ساعت روي منطقه ناهنجاري پوستي باقي مي‌ماند. با اين شيوه درمان در تمامي بيماران نشانه‌هاي بهبودي نمايان شد. از شدت خارش كاسته شده بود و لايه‌هاي متلاشي شده نسوج سلولي در طي يك هفته خوب شدند، در عين حال جراحات و زخم‌ها در طي دوهفته از بين رفتند. ريزش موي بيماران نيز بهبود يافته بود. بعلاوه، بيماراني كه اين شيوه درماني را براي مدت شش ماه و يك بار درهفته ادامه دادند، به هيچ وجه بيماريشان دوباره عود نكرد.
-
عسل به خواب عميق و صحيح در كودكان كمك ميكند.
نتايج مقدماتي از چندين تحقيق نشان مي‌دهد كه عسل موجب بهبود كيفيت خواب در كودكان مي‌شود. با توجه به اظهار نظر والدين، تحقيقات منتج به اين شد كه عسل موجب كاهش سرفه‌هاي شبانه كودكان شده و همين امر خواب عميق‌تر و آرام‌تري را براي كودكان در پي دارد.
تذكرات شايان ذكر:
- عسل‌هايي كه رنگ تيره‌تري دارند از خواص آنتي‌اكسيداني قوي‌تري برخوردارند. عسل فاسد نمي‌شود و در صورتي كه درب ظرفي كه عسل را در آن نگه مي‌داريد به خوبي ببنديد تا هوايي داخل آن نشود، امكان نگهداري آن براي مدت طولاني وجود خواهد داشت. در واقع باستان‌شناسان در مقبره فراعنه در مصر باستان واقع در شهر Thebes و در مقبره Tutankhamen چندين و چند شيشه مهر و موم شده عسل يافتند. اما هيچ اطلاعاتي مبني بر اينكه باستان‌شناسان با آن همه شيشه عسل چه كردند، در دست نيست!
- به كودكان زير ۱۲ ماه نبايد عسل داده شود زيرا اين خطر وجود دارد كه عسل حاوي تخم قارچِ باكتري بوتوليسم باشد و منجر به مسموميت غذايي حاد در نوزادان شود. اين تخم‌هاي قارچ در ذرات گرد و غبار و خاك يافت مي شوند و ممكن است به نوعي به عسل راه يابند. سيستم ايمني بدن نوزاد هنوز آمادگي مقابله با چنين عفونت‌هايي را پيدا نكرده است.
- نكته‌اي ديگر كه بايد به خاطر بسپاريد اين است كه عسل براي افراد مبتلا به ديابت تفاوت چنداني با شكر سفيد ندارد. هم عسل و هم شكر سفيد ميزان قند خون را افزايش داده و در صورت مصرف عسل از سوي اين بيماران بايد درمان مشابهي با مصرف شكر براي آن در نظر گرفت.
كاربردهاي عسل در سيدها و آيورودا
احتمالا هيچ‌كس مانند هندي‌ها چنان ژرف درباره مزاياي عسل كنكاش نكرده است. عسل موهبت طبيعت به بشر تلقي مي‌شد و از تركيبات ضروري در هر آشپزخانه‌اي به حساب مي‌آمد. عسل بخش مهمي از برنامه غذايي همه افراد بالاي ۱۲ ماه را تشكيل مي‌دهد. آنها عسل را خوراكي قابل هضمي تلقي مي‌كنند و معتقدند كه به آساني در بدن انسان هضم مي‌شود. يكي از كاربردهاي عسل در سيدها و آيورودا، استفاده دارويي از آن است. هنگامي كه دارويي با عسل مخلوط مي‌شود، با سرعت و سهولت جذب بدن شده و در كل سيستم بدني و گردش خون تاثيرگذار است. همچنين گفته مي‌شود كه عسل خاصيت دارويي خود را حفظ ميكند و تاثيرات آن براي مدت‌ها باقيست.
عسل در متون سيدها براي درمان موارد مرتبط با ushna (در ترجمه‌اي آزاد، آتش معنا مي‌دهد) از قبيل ترشحات مخاطي بيش از حد، استفراغ، مشكلات گاز معده و از بين بردن آلودگي‌هاي خوني تجويز مي‌شد. متون سيدها به معرفي هفت نوع متفاوت عسل مي‌پردازد كه اين تفاوت بر حسب مكانيست كه عسل از آن جمع شده، عسلي كه از جنگل‌هاي انبوه كوهستاني جمع‌آوري شده با عنوان عسل كوهي يا عسل كوهستاني شناخته مي‌شود و گفته مي‌شود كه داراي ارزشمندترين خواص دارويي است. اعتقاد بر اين است كه شهدي كه زنبورها جمع كرده و اين نوع عسل را مي‌سازند خواص گياهان دارويي بسياري را در خود جاي داده است.
روش‌هاي درماني و كاربردهاي سنتي عسل
آب عسل
۳-۱ قاشق چاي‌خوري عسل با يك ليوان آب كه به دماي اتاق رسيده، دوبار در روز مصرف شود تا نسوج بدن تقويت شده و از ضعف سيستم عصبي كاسته شود.
۳-۱ قاشق چاي‌خوري عسل با يك ليوان آب ولرم، بي‌درنگ خاصيت انرژي‌زايي خود را نشان مي‌دهد و به كنترل وزن كمك شاياني مي‌نمايد.
همچنين بخوانيد :
استعمال موضعي
در صورتي كه عسل را بر روي خراش‌هاي پوستي بماليد، به سرعت آن را التيام بخشيده و اسكار را به حداقل مي‌رساند.
فوايد عسل و ليمو
به مقدار مساوي عسل و آب ليموي تازه را به صورت موضعي مانند ماسك به مدت ۲۰ دقيقه روي صورت خود ماساژ دهيد و اين كار را دو بار در روز انجام دهيد تا لكه‌هاي سياه از روي صورتتان محو شوند.
حفظ سلامت قلب
آب يك عدد انار تازه را بگيريد و۱ قاشق سوپ‌خوري عسل به آن بيافزاييد.
هر روز صبح ناشتا بنوشيد.
با سوزني بلند، سوراخي درون خرما ايجاد كنيد. درون آن را با عسل پر كنيد و دوبار در روز و هر بار ۲ تا ۴ عدد خرما ميل كنيد.
عسل علاج سرماخوردگي
اگر از عوارض جانبي سرماخوردگي رنج مي‌بريد يا از آن دسته افرادي هستيد كه هر روز صبح كه بيدار مي‌شويد بيني شما كيپ است، مصرف چريش(ياس بنفش هندي)، فلفل و زردچوبه تا حد بسيار زيادي به شما كمك خواهد كرد. در اينجا به چند نمونه از روش‌هاي درماني اشاره مي‌كنيم
گزينه۱: ۱۰ الي ۱۲ عدد دانه فلفل را به خوبي بكوبيد و اجازه دهيد يك شب در ۲ قاشق چاي‌خوري عسل خيس بخورد. (۸ الي ۱۲ ساعت) صبح دانه‌هاي فلفل را خورده و البته به خوبي بجوييد. شما مي‌توانيد كمي زردچوبه به عسل اضافه نمائيد.
گزينه ۲: برگهاي چريش را آسياب كنيد، به حالت خميري در آوريد و به صورت گلوله‌هاي كوچكي گرد كنيد و گلوله‌ها را درون عسل بياندازيد و صبح به صورت ناشتا مصرف كنيد. تا ۶۰ دقيقه بعد از خوردن آن به هيچ وجه چيزي نخوريد تا چريش‌ها از دستگاه گوارش عبور كنند. اين گلوله‌هاي آغشته به عسل براي درمان آلرژي‌هاي پوستي و خوراكي نيز سودمند است. چريش از خواص دارويي فراواني برخوردار است و اين نوع آن بسيار سودمند است. اگر برگهاي چريش معمول برايتان بسيار تلخند، شما مي‌توانيد از برگهاي نازك‌تر و لطيف‌تر آن استفاده كنيد.
هندوانه، زنجبيل و نعناع تركيبي خنك كننده
دستورالعملي خنك كننده با عسل و هندوانه، فوق‌العاده براي ماه‌هاي فصل تابستان
مواد لازم:
- ¼ هندوانه
- ۱ تكه سه سانتي زنجبيل
- ¼ فنجان برگ نعناي تازه
- نمك براي مزه‌دار كردن
- پودر فلفل سياه براي مزه‌دار كردن
- ۳ قاشق سوپ‌خوري عسل
طرز تهيه:
- هندوانه را پوست كنده، دانه‌هايش را جدا كنيد و خرد كنيد. تكه‌هاي خرد شده را درون مخلوط كن بريزيد.
- زنجبيل را پوست كنده، له كرده و درون مخلوط كن بريزيد.
- برگهاي نعناع، نمك، پودرفلفل و عسل را هم درون مخلوط كن بريزيد.
- همه مواد را با هم مخلوط كنيد تا نرم شوند. مواد را از صافي عبور دهيد.
شربت بدست آمده را درون ليوان‌ها بريزيد و سرو كنيد.
حسن ختام اين مقاله را به حقايقي چند درباره عسل و زنبورها اختصاص مي‌دهيم:
در حدود ۲۵۰۰۰ گونه زنبور شناخته شده در جهان وجود دارد كه در كمال تاسف برخي از اين گونه‌ها در خطر انقراض قرار دارند.
تقريبا ۸۰٪ از خوراكي‌هاي موجود در سوپرماركت در نتيجه گرده‌افشاني زنبورها تهيه مي‌شود.
نخستين پيشينه جمع‌آوري عسل از سوي بشر به ۶۰۰۰ سال پيش از ميلاد باز مي‌گردد! اين پيشينه بر اساس نقش و نگارهاي بدست آمده از غارها و بويژه غار عنكبوتي در والنسياي اسپانيا جمع‌آوري شده است.
هر زنبور بايد ۱۰ ميليون بار سفر و كاوش كرده تا شهد جمع كند يا معادل ۱.۵ دور چرخش دور زمين تا بتواند معادل ۵۰۰ گرم عسل تهيه كند.
فوايد عسل